Ik werk onder meer als stervensbegeleidster

Rijma (53) is getrouwd, moeder van vier kinderen en oma. Rijma werkt in de zorg, onder meer als stervensbegeleidster. Hoe is het om mensen bij te staan tijdens het laatste stukje van hun leven?

“De dood is van jongs af aan al in mijn leven aanwezig. De keuze om in de zorg te gaan was een logische voor mij. Ik ging op mijn achttiende de zorg in en werkte in een verpleeghuis. Hier kwam ik al heel snel voor het eerst professioneel in aanraking met mensen in hun laatste levensfase. Het schrok me niet af, de dood was niet iets waar ik per se alleen maar depressief van werd, ook toen ik jong was niet. Ik heb het altijd gezien als iets wat er bij hoort. Er is geen leven zonder dood en de dood is meer dan verdriet en ellende. De dood heeft niet alleen een donkere kant. Hij is onlosmakelijk verbonden met de liefde waarmee het leven geleefd is. Zowel privé als professioneel heb ik ook geleerd om te gaan met leven en dood, met de rauwe en de liefdevolle kant, de verbondenheid, maar ook met het gevoel van eenzaamheid om datgene wat ik zo graag anders had gewild. Ik zie het als volgt: ik zit in een roeiboot, dat staat voor het leven. Er zijn twee peddels, de ene staat voor verlies, de andere voor alle mooie en goede dingen van het dagelijks leven. Het is de kunst het water zo goed mogelijk te bevaren, want helemaal vlak is het oppervlak zelden. Je bootje zal wiebelen en je zult moeite moeten doen om de balans te bewaren, om het recht te houden en vooruit te komen. Als je maar met één peddel roeit, zul je onverbiddelijk vast lopen of je draait rondjes en komt nergens. Dat geldt voor het eenzijdige gebruik van zowel de peddel van geluk als voor de peddel van verdriet. Een goede balans is het antwoord. Als je bootje in balans is, zul je de juiste koers varen en bereik je je bestemming.”

Waardevol cadeau

“Net zoals het water is ook je leven voortdurend in beweging. Het zoeken naar de juiste balans houdt nooit op, het is een voortdurend proces. In werk en privé is wederkerigheid en gelijkwaardigheid heel belangrijk voor mij. Er moet ruimte zijn om je eigen pad te bewandelen, je eigen keuzes te maken. Dat geldt voor de zorgvrager, maar ook voor mij. Het mooiste aan mijn werk vind ik het doorlopend in gesprek zijn met mensen. Ik luister naar de zorgvrager, wat is de behoefte van de ander. Hierbij heb ik ook aandacht voor mantelzorgers en naasten. Sterven is niet alleen het afscheid van de persoon die je gaat verliezen, maar het zal ook een stempel drukken op het verdere leven van de achterblijvers. Ik vind het een voorrecht een stukje mee te mogen lopen op het levenspad van een ander. Ik ben geen naaste en toch laten mensen mij toe op het meest kwetsbare moment van hun leven, dat vind ik een cadeau. Ik doe mijn werk naar beste kunnen, voel me soms ook machteloos, en probeer te doen wat bij me past. Mensen met respect en liefde verzorgen, dat is belangrijk. Oog en oor hebben voor wat is er en ook toestaan dat alles er mag zijn, zonder oordeel te geven. Ik leef mijn leven bewust, ik zou niet anders kunnen en willen. Ik geloof dat het leven mij gegeven is, dat is de basis van mijn zijn en daar leef ik naar. Ik hou veel van de natuur, ik wandel graag, daarin vind ik rust en steun. Zoals de aarde mij draagt en ik grond onder mijn voeten voel, zo voel ik me ook gedragen door de liefde en het vertrouwen er te mogen zijn met alles wat er is. Mijn geloof helpt mij hierbij. Dat dit werk mij toevertrouwd wordt, maakt me dankbaar. Ik mag zomaar in de ziel kijken van mensen, dat is heel intiem. Ik loop op heilige grond, zo voel ik dat.”

Vredig & harmonieus

“Iedereen die ik verzorg laat een indruk achter, daar raak ik nooit vol van. Ik ontmoet zoveel mooie mensen en bijzondere verhalen. Ik neem mijn werk meestal niet mee naar huis, thuis ben ik er voor mezelf, ben ik moeder en echtgenote, daar heb ik een andere rol, maar ik ben dezelfde persoon. Doodgaan went nooit, dat blijft indrukwekkend, maar het is niet alleen negatief. Ik heb ook plezier met mijn cliënten, sterven betekent in veel gevallen ook stilstaan bij het leven, het koesteren van mooie momenten en het terugkijken, en ik ben blij dat ik daar getuige van mag zijn. Sommige mensen blijven altijd bij mij, bij anderen blijf ík in hun leven. Zo heb ik ooit, dertig jaar geleden, een jongen van negentien verzorgd die gezond was maar hersenvliesontsteking kreeg. Ik heb hem begeleid tot zijn overlijden, zelf was ik toen begin twintig. De ouders van deze jongen nemen nog elk jaar contact met me op en ik vind dat heel bijzonder. Dat mijn werk op deze mensen zoveel impact heeft gehad, maakt me bescheiden. Zelf denk ik nog vaak aan een traject waarin ik mee mocht lopen met twee zussen. Deze twee vrouwen hadden hun leven lang bij hun moeder gewoond, getrouwd waren ze nooit. Ze waren volledig vervlochten met elkaar, ze deelden hun leven en deden ook hetzelfde werk als onderwijzeres, ze werkten zelfs op dezelfde school. Ik heb het stervensproces van de oudste zus begeleid en was geraakt door de liefde die er was tussen deze mensen. Het ging allemaal heel vredig en harmonieus. Ik vond het confronterend om te zien hoe de overgebleven zus achterbleef. De rauwe rouw van de degene die niets en niemand meer had ontroerde me. Ook toen mijn werk bij deze vrouw allang afgelopen was, ging ik in mijn eigen tijd af en toe bij haar langs om te vragen hoe het met haar ging. Niet professioneel misschien, maar wel gezellig en waardevol. En ook nu denk ik nog steeds aan haar. Ik neem haar mee in mijn gedachten.
Negen van de tien keren ga ik met plezier naar mijn werk, maar ook ik zie er wel eens tegenop. Bijvoorbeeld als ik weet dat het einde nadert. Sommige mensen bespreken al hun wensen, anderen kunnen of willen niet praten over de dood of blijven vasthouden aan hoop, dat is voor iedereen anders. Ik denk aan een vrouw die ik begeleid heb die tot de laatste dag voordat ze stierf  nog bezig was met beter worden. Het was lastig voor me om haar gedachten te kunnen volgen, haar dood was onvermijdelijk, maar het was haar manier om ermee om te gaan, haar hoop hield haar op de been. In dit soort situaties houd ik het dicht bij mezelf. Ik respecteer de ander, hoef het niet in te vullen en ik hoef het niet te dragen. Het is altijd ten diepste de ondoorgrondelijke weg van de ander om het leven en sterven te aanvaarden op hun eigen manier, ik mag nabij blijven zoals ik ben. Iedere situatie is weer opnieuw een zoektocht, door alle ongemak en onmacht heen. Collega’s zijn van onmiskenbaar belang voor mij, stuk voor stuk fijne mensen die weten waar ik het over heb en met wie alles bespreekbaar is. Zelf ben ik niet bang voor de dood, maar wel voor het lijden, ik zie hoe intens dat kan zijn. Nee, het leven is niet alleen maar leuk. Het leert mij om te genieten van de kleine dingen, de mensen om me heen.
Ik heb me weleens afgevraagd of ander werk misschien een optie voor me zou zijn, maar ik wist het antwoord al vantevoren. Dit is wat ik moet doen, mijn werk verrijkt mijn leven.”